سندرم روده تحریک پذیر یکی از بیماریهای شایع گوارشی است که بخش قابل توجهی از جامعه را درگیر می کند . این بیماری که با درد مزمن شکمی و تغییرات در اجابت مزاج همراه است در زنان شایع تر از مردان بوده و ماهیتی مزمن دارد .
در این بیماری گرچه از نظر ارگانیک یافته خاصی وجود ندارد اما دردهای مزمن شکمی ، اسهال ، یبوست یا نفخ موجود در این بیماری ، کیفیت زندگی در این بیماران را تحت تأثیر قرار می دهد به گونه ای که غیبت از کار و کاهش کیفیت اجتماعی از عوارض مهم آن هستند .
در ۹۰-۸۰ % این بیماران ، مشکل روحی – روانی زمینه ای از قبیل اضطراب ، افسردگی ، وسواس و … وجود دارد . جالب توجه اینکه بسیاری از بیماران مبتلا ، مراجعه پزشکی ندارند .
برخی علائم غیر روده ای از قبیل سردرد ، کمر درد ، اختلال قاعدگی ، سرگیجه ، تهوع ، خستگی پذیری ، اختلال عملکرد جنسی و سوزش سر دل نیز در این بیماری وجود دارند که می توانند به موازات علائم روده ای ، وجود داشته باشند .
علت این بیماری نا مشخص است ولی عواملی همچون استرس ، حوادث دوران کودکی ، عفونت قبلی روده ای و تغییرات نوروترانسمیتری مغز در این بیماران مطرح شده است .
تشخیص سندرم روده تحریک پذیر بایستی با احتیاط داده شود و قبل از آن ، بررسی های اولیه در مورد وجود بیماری های ارگانیک دستگاه گوارش انجام شود.
درمان سندرم روده تحریک پذیر مشکل است و درمانهای غیر دارویی و دارویی متعددی برای آن پیشنهاد شده است اما درمان بر پایه شکایت غالب ونیز پاسخ به درمان بیمار،می تواند متفاوت باشد
این بیماری با علائمی همچون اسهال و یبوست همراه است که هر دو به صورت متناوب بروز می کنند.
هنگامی که این بیماری با اسهال (به صورت غالب) همراه باشد به آن IBS-D و زمانی که با یبوست همراه باشد به آن IBS-C گفته می شود. زمانی که هر دوی این علامت ها با بیماری به طور متناوب همراه باشد به آن IBS-A گویند. اگر این بیماری به دنبال یک عفونت به وجود آید آن را آی بی اس پس از عفونت (IBS-PI) می نامند. از علائم IBS-PI می توان به تب، استفراغ یا اسهال اشاره نمود.
از علائم دیگر این بیماری می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- علائم روانی از قبیل افسردگی و اضطراب
- فیبرومیالژیا (فیبرومیالژیا سندرم درد اسکلتی-عضلانی مزمنی است که با درد در سطح گسترده، نقاط حساس، خستگی و اختلال خواب مشخص می شود)
- سندرم خستگی مزمن
- سردرد و کمردرد
- مشاهده خون در مدفوع (در بیشتر از 31% مبتلایان به بیماری)
- کاهش وزن
- کم خونی
- هورمون ها: از آن رو که زنان دو برابر بیش از مردان به سندرم روده تحریک پذیر مبتلا می شوند، پژوهشگران معتقداند که تغییرات هورمونی در بروز این بیماری تأثیرگذار است. نشانه ها و علائم بسیاری از بانوان مبتلا به این بیماری در طول عادت ماهانه یا روزهای نزدیک به آن تشدید می شود.
عوامل افزایش دهنده خطر ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر چیست؟
عوامل افزایش دهنده خطر ابتلا به این بیماری عواملی هستند که با زندگی روزانه ما گره خورده اند و پرهیز از آن ها تقریبا غیر ممکن است. در گذشته هنگام کشت و برداشت میوه ها و سبزیجات تازه، از مواد شیمیایی اندکی استفاده می شد در حالی که امروزه تقریباً و سریعاً تمام میوه ها و سبزیجات موجود در فروشگاه های زنجیره ای با چندین ماده شیمیایی آغشته شده اند و گوشت گاو موجود در فروشگاه ها از دامداری هایی آمده است که در آن گاوها غذاهای حاوی مواد شیمیایی متعدد مصرف می کنند. رژیم غذایی امروز ما خود نیز مملو از غذاهایی است که مواد نگهدارنده فراوانی داشته و از ارزش غذایی کمی برخوردارند. در گذشته، غذاهایی که به طور معمول وارد بازار مواد غذایی می شدند خالی از مواد نگهدارنده بودند که به همین دلیل در اغلب موارد سریعاً فاسد می شدند. اینها عواملی هستند که خطر ابتلا به این بیماری افزایش می دهند.
همه افراد ممکن است مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر شوند، اما افراد جوان (زیر 35 سال)، زنان و افرادیکه در خانواده شان سابقه این بیماری وجود دارد، در خطر بیشتری می باشند.
معیارهای تشخیصی
در غیاب هرگونه مارکر بیولوژیک برای تشخیص IBS ، تلاشهای زیادی برای استاندارد کردن معیارهای تشخیصی IBS بر اساس شکایات بالینی انجام شده است . این تلاش اولین بار در سال ۱۹۷۰ توسط Manning انجام شد (۱۷) . این شکایات شامل رفع درد شکمی بعد از اجابت مزاج ، مدفوع شل و مکرر با شروع درد شکمی ، دفع موکوس و احساس دفع ناکافی می شدند . گزارش بعدی بر اساس استفاده از این شکایات در ۳۶۱ بیمار سر پایی بود که نهایتاً ۸۱ نفر از آنها IBS و ۱۰۱ نفر از آنها مبتلا به بیماری ارگانیک دستگاه گوارش بودند. ۱۴۵ نفرنیز در گروه کنترل قرار گرفتند (۱۸) . ازنتایج مهم این مطالعه ، بررسی حساسیت و اختصاصی بودن کرایتریاهای تشخیصی Manning برای افتراق IBS از افراد نرمال بود که بترتیب ۴۲% و ۸۵% بدست آمد.
بر اساس مطالعه فوق ، قابلیت پیش بینی کرایتریاهای تشخیصی Manning در سنهای بالا و نیز در مردان ، کم بود و مطالعات بعدی نیز این مطالب را تأیید کردند (۱۹،۱۸) هر چند مطالعات متناقضی هم در این مورد منتشر شد . در مطالعه دیگری ، کراتیریاهای تشخیصی Manning در مورد تشخیص IBS بر اساس جنسیت در هردو زیرگروه مرد و زن ، کاربردی نداشت (۲۰) .
تلاش دیگری که برای استاندارد کردن معیارهای تشخیصی IBS انجام شد در سال ۱۹۹۲ بود که به نام معیارهای تشخیصی Rome معروف شد و سپس در سال ۱۹۹۹ و بعد از آن در سال ۲۰۰۵ ، مورد تجدید نظر قرار گرفت(جدول شماره ۱) . در معیارهای تشخیصی Rome ، IBS به عنوان یک بیماری عملکردی یا اختلال روده ای مطرح گردید که با درد شکمی همراه با اختلالات دفع مشخص می شد . شکایات حمایت کننده (که البته جزو معیارهای تشخیصی Rome III نیستند ) عبارتند از :
دفعات غیر طبیعی اجابت مزاج (کمتر از ۳ بار در هفته یا بیشتر از ۳ بار در روز ) ، شکل غیر طبیعی مدفوع (آبکی ، توده ای ، خشک یا شل ) ، زور زدن در هنگام دفع ، احساس فوریت در دفع ، احساس دفع ناکافی ، دفع موکوس و وجود نفخ .
چهار زیر گروه IBS مشخص شده است: اول، IBS یبوستی (مدفوع سفت یا توده ای در بیشتر از ۲۵% موارد و مدفوع اسهالی در کمتر از ۲۵% موارد ). دوم ، IBS اسهالی ( مدفوع اسهالی در بیشتر از ۲۵% موارد و مدفوع خشک یا توده ای در کمتر از ۲۵% موارد ). سوم ، IBS مختلط (مدفوع خشک یا توده ای در بیشتر از ۲۵% موارد و مدفوع اسهالی در بیشتر از ۲۵% موارد ). چهارم ، حالت غیر طبقه بندی شده که هیچ کدام از موارد سه گانه فوق را در بر نمی گیرد .
یکی از معایب معیارهای تشخیصی Rome ، تأکید بیش از حد بر روی درد شکمی است و بر روی احساس دفع بعد از غذا خوردن ، درد شکمی بعد از غذا خوردن یا اسهال بعد ازغذا خوردن تاًکید چندانی ندارد. به همین دلیل برخی محققین همچنان از معیارهای تشخیصی Manningیا استفاده از هر دو سیستم Manning و Rome استفاده می کنند . از معیار های تشخیصی دیگر می توان معیارهای تشخیصی Kruis را نام برد که البته استفاده از آن مرسوم نیست(۲۳-۲۱).
برخی مطالعات به ارزیابی دقت معیارهای تشخیصی Rome و Manning پرداخته اند . گرچه در این مطالعات ، حساسیت و اختصاصی بودن این معیارهای تشخیصی بالا بوده است اما نتایج ، متغیر بوده اند و همین موضوع احتمالا سبب تغییراتی دراین معیارها در آینده خواهد شد. علاوه بر این ، ارزش پیش بینی کننده این معیارها بسته به میزان شیوع IBS و بیماریهای ارگانیک در جامعه مورد مطالعه ، متفاوت بوده است .
درمان آي بي اس چگونه است؟
درک اين مطلب که آي بي اس بيماري جدي و تهديد کننده حيات نيست، ممکن است در کاهش استرس و اضطراب بيمار، که اغلب با بيماري در ارتباط است، موثر باشد. مشاوره روان شناسي و کاهش استرس ( آموزش آرامش در زندگي) ممکن است در کاهش علائم آي بي اس در برخي افراد کمک کننده باشد. در ساير موارد، افزايش مقدار غذاهاي حجم دهنده و غير قابل هضم در رژيم غذايي ممکن است براي کاهش علائم کافي باشد. افزايش اين مواد، مانند دانه پسيليوم، به رژيم غذايي ممکن است از شدت درد و انقباضات شکمي کاسته يا آنها را کاملا از بين ببرد. اين امر موجب نرم شدن مدفوع مي شود که راحت تر در طول روده حرکت کرده و آب اضافي روده را جذب کرده و از اسهال جلوگيري مي کند. در صورتي که بيمار عمدتا از يبوست شکايت داشته باشد، براي نرم کردن مدفوع بايد علاوه بر اين مواد حجم دهنده از آب بيشتري نيز در رژيم غذايي استفاده نمود. در برخي موارد اين مواد ممکن است به تنهايي تاثير کافي در تسکين درد و نفخ نداشته باشند. پزشک شما ممکن است داروهايي براي شما تجويز کند که به طور مستقيم بر روي عضلات روده اثر مي کند تا انقباضات را به حالت طبيعي بازگردانند. مصرف يک دارو ممکن است در برخي افراد بهتر از ديگران اثر داشته باشد. بنابراين، پزشک شما ممکن است توصيه کند تا داروي خود را عوض کنيد تا تسکين درد بهتر صورت بگيرد. ا
نکاتی در مورد سندرم روده تحریک پذیر یا IBS
اجتناب از مواد غذایی خاص
در مواردي کافئين، فرآورده هاي لبني يا مصرف الکل ممکن است سبب تشديد علائم آي بي اس شود. پزشک شما ممکن است توصيه کند از غذاهاي حاوي مقادير زياد کافئين مانند قهوه، چاي، شکلات و نوشابه و نوشيدني هاي الکل دار اجتناب نماييد. علاوه براين پزشک شما ممکن است توصيه کند از مصرف فرآورده هاي لبني مانند پنير و شير، که ممکن است در برخي افراد باعث ايجاد اسهال و در برخي ايجاد يبوست شود، نيز خودداري نماييد. از آنجايي که فرآورده هاي لبني منبع غني کلسيم و ساير مواد غذايي مورد نياز بدن مي باشند، مطمئن شويد که اين مواد مغذي را به حد کافي از ساير منابع جايگزين دريافت نماييد. افراد سيگاري نيز بايد آگاه باشند که نيکوتين باعث تشديد علائم آي بي اس مي شود. ا
طول مدت درمان
تسکين علائم آي بي اس اغلب آهسته صورت مي گيرد. بهبود قطعي علائم ممکن است 6 ماه يا بيشتر به طول انجامد. بنابراين صبر و شکيبايي در اين شرايط از اهميت زيادي برخوردار مي باشد. عکس العمل روده ها در پاسخ به استرس هميشه وجود دارد. با توجه به رژيم غذايي مناسب، افزايش فيبر رژيم غذايي، و در برخي موارد، مصرف داروهاي مناسب، علائم آي بي اس تا حد زيادي بهبود يافته يا کاملا تسکين مي يابد. علائم کمي ممکن است مجددا برگردد اما به ندرت ممکن است بيشتر از يک ناخوشي جزئي باشد. ا
عوارض آی بی اس
آي بي اس مانند بيماري هاي التهابي و خونريزي دهنده روده، مانند کوليت اولسراتيو، باعث ايجاد سرطان نمي شود. ممکن است آي بي اس در طولاني مدت با دايورتيکلوزيس در ارتباط باشد اما باعث ايجاد آن نمي شود. دايورتيکلوزيس بيمار خوش خيمي است که به صورت کيسه هايي در ديواره روده بروز مي کند. آي بي اس ممکن است گاهي اوقات باعث دايورتيکوليت شود که عبارت است از التهاب يک يا تعداد بيشتر از اين کيسه هاي موجود در در ديواره روده. دايورتيکوليت گاهي نياز به جراحي پيدا مي کند. درمان آي بي اس با استفاده از مواد حجم دهنده، از بروز دايورتيکوليت و ساير مشکلات کولون جلوگيري مي کند.