به پارگی یا زخم در کانال مقعد، شقاق (فیشر) مقعد گفته می‌شود. شقاق مقعد (فیشر آنال) می‌تواند باعث خونریزی از مقعد شود و بیمار این خون را در مدفوع یا بر روی دستمال توالت خود می‌بیند. شقاق حاد و مزمن مقعد هر دو باعث بروز درد می‌شوند. به‌طور کلی، شقاق مقعد (فیشر آنال) معمولا از دهانه‌ی مقعد به سمت بیرون امتداد پیدا می‌کند و در قسمت پشتی و میانه‌ی دهانه‌ی مقعد قرار دارد. عمق شقاق مقعد می‌تواند متفاوت باشد، ممکن است شقاق مقعد در سطح خارجی پوست مقعد باشد و یا تا عضلات اسفنکتر مقعد (عضلاتی که مقعد را بسته نگه می‌دارد) ادامه داشته باشد. بروز فیشر یا شقا ق مقعد در قسمت جلویی دهانه‌ی مقعد به ندرت رخ می‌دهد (۱۰ ردصد از زنان و ۱ درصد از مردان).
برای کسب اطلاعات بیشتر و یا رزرو نوبت میتوانید با شماره تلفن‌های 02122260452 و 02122908154 و 09195373730 تماس حاصل فرمایید.
علل
- شقاق مقعد (فیشر آنال) عموما به علت کشیدن شدن پوشش درونی مقعد ایجاد می‌شوند که این موضوع می‌تواند بر اثر یبوست، رد شدن مدفوع بسیار سفت یا بزرگ، زور زدن در هنگام دفع مدفوع، اسهال طولانی مدت، بارداری، زایمان و یا ابتلا به بیماری‌های التهابی روده مانند بیماری کرون باشد.
- سایر عللی که کمتر شایع هستند، عبارتند از مقاربت جنسی از مقعد و ابتلا به بیماری‌هایی مانند سرطان، ایدز، سل و سفلیس.
- در افراد مسن‌تر، به دلیل کاهش جریان خون در مقعد، ریسک بروز زخم‌هایی که خوب نمی شوند وجود دارد.
- در نوزادان، داشتن یبوست و تعویض نکردن مرتب پوشک از علل شایع فیشر آنال یا شقاق مقعد هستند.
علائم و نشانه‌ها
- اصلی‌ترین علامت شقاق مقعد، درد مقعد و خونریزی از مقعد است. درد مقعد ممکن است مزمن و دائمی یا تنها در هنگام دفع مدفوع باشد.
- شقاق مقعد (فیشر آنال) می‌تواند باعث خونریزی از مقعد شود که این خون در مدفوع یا بر روی دستمال توالت دیده می‌شود. این خون معمولا قرم روشن است و میزان آن در هر بیمار متفاوت است.
- هم در شقاق حاد و هم در شقاق مزمن مقعد، درد وجود داد اما در مورد شقاق یا فیشر حاد، میزان درد بیمار بسیار بیشتر است که در هنگام دفع مدفوع احساس می‌شود.
- ممکن است نگاه کردن به مقعد برای تشخیص شقاق مقعد کافی نباشد چرا که شقاق یا فیشر‌های کوچک و سطحی معمولا بسیار کوچک‌تر از آن هستند که دیده شوند.
- سایر علائم عبارتند از یبوست و وجود پارگی یا زخم در مقعد که در هنگام کشیده شدن جزئی مقعد، قابل رویت است.
تشخیص
- اولین مرحله از تشخیص، دیدن خونریزی از مقعد و یا درد در هنگام دفع مدفوع می‌باشد. پزشک شما معمولا با در نظر گرفتن شرح حال شما و معاینه‌ی مقعد می‌تواند فیشر آنال را تشخیص دهد.
- برای معاینه‌ی رکتوم، ممکن است پزشک دستکش دست کند و با انگشت خود، داخل رکتوم را بررسی کند. البته ممکن است این کار برای بیمار بسیار دردناک باشد و به همین خاطر معمولا به معاینه بصری کفایت می‌شود که برای انجام آن با استفاده از یک لوله‌ی حاوی منبع نور به نام آنوسکوپ، مقعد معاینه می‌شود.
- در صورتی که پارگی در بافت مقعد قابل مشاهده باشد، تشخیص فیشر آنال قطعی است اما در غیر این صورت از بافت رکتوم نمونه‌برداری می‌شود.
- معمولا به انجام تست دیگری نیاز نمی باشد. اما در صورتی که علائم بیمار نشان‌دهنده‌ی وجود احتمالی بیماری‌های دیگری مانند بیماری‌های التهابی روده یا سرطان روده باشد و پزشک بخواهد وجود بیماری‌های دیگر را بررسی کند، تست‌ها و آزمایشات بیشتری بر روی بیمار انجام می‌شوند. این آزمایشات عبارتند از: سیگموئیدوسکوپی (معاینه‌ی رکتوم و قسمت انتهایی روده‌ی بزرگ با وارد کردن یک لوله‌ی منعطف و باریک در روده که دارای منبع نوری و دوربین می‌باشد)، کولونوسکوپی (معاینه و بررسی کل روده‌ی بزرگ با وارد کردن یک لوله‌ی منعطف و باریک در روده که دارای منبع نوری و دوربین می‌باشد) و مانومتری مقعد (وارد کردن یک لوله‌ی نرم و معطف در مقعد و سپس قرار دادن یک بالون در رکتوم و بزرگ کردن بالون برای تشخیص میزان اسپاسو تنگی رکتوم و عملکرد عضلات اسفنکتر در رکتوم).
درمان
در بسیاری از موارد، شقاق مقعد به خودی خود خوب می‌شود و نیازی به درمان ندارد. در صورتی که نیاز به درمان باشد، اولین اقدامات درمانی همیشه توصیه‌ی مربوط به اقدامات و درمان‌های خانگی می‌باشد. در صورتی که شقاق مقعد با این روش‌ها درمان نشود و به صورت مزمن درباید، انجام درمان‌های بیشتر به روش جراحی و غیرجراحی، ضرورت پیدا می‌کند.
روش‌های درمان غیرجراحی
دارودرمانی
در برخی موارد لازم است که پزشک داروهایی تجویز کند. این داروها اغلب برای شل کردن عضلات مقعد و یا تسکین درد تجویز می‌شوند و یا شامل کرم‌هایی می‌شوند که تاثیر بی‌حس‌کنندگی دارد و به پوست اطراف شقاق مقعد مالیده می‌شود.
تزریق بوتاکس
تزریق بوتاکس (بوتولونیوم توکسین) در عضلات اسفنکتر (عضلات مقعد) برای شل کردن عضلات اسفنکتر انجام می‌شود. تزریق بوتاکس در این عضلات به‌طور جزئی و موقتی، این عضلات را فلج می‌کند. عوارض این روش عبارتند از درد در ناحیه تزریق بوتاکس و بی‌اختیاری در کنترل مدفوع یا گاز روده شود.
جراحی
در صورتی که فیشر یا شقاق مقعد، با گذشت چند ماه از درمان، بهبود پیدا نکند، ممکن است انجام جراحی ضرورت پیدا کند. مثال‌هایی از درمان جراحی برای فیشر آنال عبارتند از جراحی کشش مقعد یا اسفنکتروکتومی آنال. هدف از انجام این جراحی‌ها، کاهش انقباض در عضلات اسفنکتر و بازیابی جریان خون عادی در این ناحیه می‌باشد.
اسفنکتروکتومی داخلی و جانبی (LIS)
این روش جراحی دارای درصد موفقیت بالایی است. این جراحی معمولا به صورت یک روزه (بدون نیاز به بستری) و تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. در این روش، عضلات اسفنکتر داخلی به طور جزئی از هم جدا می‌شوند. این کار باعث می‌شود که عضلات اسفنکتر کمی شل شوند و میزان جریان خون در این ناحیه نیز افزایش پیدا کند. بهبودی بعد از این جراحی معمولا یک هفته طول می‌کشد.
پوشش فلپ پوستی
در این روش از فلپ‌های پوستی برای پوشش دادن شقاق مقعد استفاده می‌شود. این روش به خاطر عوارض کمتری که دارد یکی از روش‌های جراحی مورد توجه پزشکان است.
اتساع مقعد
در این روش کانال مقعد کشیده می‌شود. این روش بسیار کمتر از روش اسفنکتروکتومی استفاده می‌شود. بروز بی‌اختیاری مدفوع و گاز روده، از عوارض جدی این روش هستند.
سایر روش‌های جراحی
سایر روش‌های جراحی که کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از فلپ پوستی برای بهبود مقعد (بافت ناسالم بریده می‌شود و بافت سالم به جای آن بخیه زده می‌شود)، اسفنکتروکتومی بهبود یافته‌ی مقعد (انجام اسفنکتروکتومی به روش گفته شده در بالا اما بافت بیشتری از عضلات اسفنکتر حفظ می‌شود) و فیشورکتومی (برداشتن کامل شقاق یا فیشور مقعد).
بهبودی بعد از جراحی شقاق مقعد (فیشور آنال)
بعد از جراحی متوجه خواهید شد که زخم یا شقاق مقعد شما کمتر دردناک است. در صورتی که فکر می‌کنید به مسکن نیاز دارید میتوانید از مشکن‌های غیرتجویزی استفاده کنید. جراح شما معمولا بعد از جراحی، برای پیشگیری از بروز یبوست، داروهای ملین تجویز می‌کند. همچنین ممکن است مصرف مکمل‌های حاوی فیبر برای شما تجویز شود.
لازم است که برای پیشگیری از یبوست و بازگشت دوباره‌ی فیشر یا شقاق مقعد، روزانه مقادیر زیادی آب و مایعات بنوشید و رژیم غذایی شما حاوی مواد سرشار از فیبر باشد. غذاهایی که دارای فیبر بالایی هستند، عبارتند از میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل.
زخم جراحی شما ممکن است بخیه زده نشود و باز گذاشته شود تا به‌طور طبیعی بسته شود. بهتر است بعد از هربار اجابت مزاج، جای زخم جراحی را به آرامی با آب ولرم و صابون بشویید تا زخم جراحی، بدون به جا ماندن جای زخم، ظرف ۱۴ روز کاملا خوب شود. مدت زمان ریکاوری بعد از جراحی، در هر بیمار متفاوت است، پس بسیار مهم است که به توصیه‌ها و دستورات پزشک در مورد مراقبت‌های بعد از جراحی کاملا توجه کنید.
پیشگیری
- در نوزادان، می‌توان با دادن آب و مایعات کافی به نوزاد و تعویض منظم پوشک، از بروز شقاق مقعد پیشگیری کرد.
- در افراد بزرگسال برای پیشگیری از بروز شقاق مقعد باید این اقدامات انجام شوند: اجتناب از زور زدن زیاد در هنگام دفع، پیشگیری از بروز یبوست و دفع کردن مئفوع سفت و بزرگ، اجتناب از داشتن اسهال برای مدت زمان طولانی (درمان به موقع اسهال)، اجتناب از مرطوب نگه داشتن محیط مقعد برای مدت زمان طولانی، اجتناب از مصرف دستمال توالت با بافت زبر و خشن و اجتناب از مصرف شوینده‌ها و تمیزکننده‌هایی که باعث حساسیت و خارش مقعد می‌شوند. برای پیشگیری از بروز یبوست لازم است که میزان مصرف مایعات و غذاهای حاوی فیبر را افزایش و میزان مصرف کافئین را کاهش دهید.
- در صورتی که دچار فیشر یا شقاق مقعد شدید، استفاده از پماد‌های روان‌کننده (لوبریکانت) از بدتر شدن و شدید شدن زخم جلوگیری می‌کند.