کولیت و التهاب روده “کولیت اولسراتیو” نوعی بیماری التهابی روده است که باعث تورم، زخم و کاهش عملکرد کولون (روده بزرگ) و رکتوم (راستروده) میشود. اسهال خونی و درد در ناحیه شکم از علائم شایع این بیماری محسوب میشوند. کولیت و التهاب روده یک بیماری مزمن (طولانیمدت) است که جهت جلوگیری از عود مجدد و حفظ دوره بهبودی، به مراقبت و درمان مداوم نیاز دارد. کولیت و التهاب روده در هر سنی میتواند رخ دهد، اما معمولاً در بزرگسالان جوان بین سنین 15 الی 25 شایعتر است. همچنین شیوع ان در بین سنین 50 الی 70 سال افزایش مییابد. این بیماری بهندرت کودکان را تحت تأثیر قرار میدهد. معمولاً زنان نسبت به مردان بیشتر به این بیماری مبتلا میشوند.
اگر بیماری کولیت و التهاب روده در شما تشخیص داده شود، بهاحتمالزیاد شما نیازمند عمل جراحی حذف پولیپ خواهید شد. وجود پولیپ همیشه خطرناک نیست، اما حذف تمام پولیپهای آدنوماتوز و یا پیش سرطانی، قبل از آنکه به بدخیمی یا سرطان تبدیل شوند، کار عاقلانهای است. حذف پولیپ از سیستم گوارش یک راه عالی برای پیشگیری از سرطان روده بزرگ است چه در خصوص رشد ان و چه در خصوص گسترش آن به سایر نقاط بدن. بیمارانی که در خانواده خود سابقه پولیپ دارند، باید بهطور منظم تحت غربالگری و معاینه قرار بگیرند تا اطمینان حاصل شود پولیپهای پیش سرطانی در اسرع وقت حذف خواهند شد.
رای کسب اطلاعات بیشتر و یا رزرو نوبت میتوانید با شماره تلفن های 02122260452 و 02122908154 و 09195373730 تماس حاصل فرمایید.
علتها و دلایل
علت دقیق بروز کولیت و التهاب روده ناشناخته است. فرض بر این بوده است که یک بیماری خود ایمنی در بروز آن مؤثر است، بدین معنی که سیستم ایمنی بدن به سلولها و بافتهای سالم روده حملهور میشود. استعداد ابتلا به این رفتار غیرطبیعی سیستم ایمنی بدن در رودهها، ممکن است از طریق ژنها به فرزندان منتقل گردد. افرادی که بستگان درجه یک آنها (بهعنوانمثال برادر، خواهر، فرزند، پدر و مادر) مبتلابه کولیت و التهاب میباشند، شانس آنها برای ابتلای به این بیماری بیشتر است. در سالهای اخیر حدود 30 ژن شناساییشده است که احتمال داده میشود در بروز این بیماری مؤثر باشند. عوامل محیطی نیز ممکن است در میان نقش داشته باشند.
علائم و نشانهها
علائم شایع کولیت و التهاب روده شامل بروز دورههایی از اسهال خونی و درد در قسمت تحتانی شکم میباشد. همچنین ممکن است احساس نیاز فوری به دفع در بیماران دست دهد. ممکن است حرکات روده هنگام دفع سریع بوده و مواد دفعی با شدت زیادی دفع گردند. همچنین ممکن است مواد دفعی حاوی ترشحات مخاطی یا ترشحات چرکی باشند. دیگر علائمی که ممکن است در اثر این بیماری تجربه شود، عبارتاند از:
- خستگی
- ضعف
- احساس عمومی عدم سلامت
- کاهش وزن
- از دست دادن اشتها
- نفخ شکم
میزان تکرار و شدت علائم متفاوت است. تقریباً نیمی از همه افراد مبتلا با این بیماری، سطح ملایمی از علائم را تجربه میکنند. بااینحال برای دیگران، ممکن است علائم با شدت سختتری رخ دهد. شدت علائم به میزان درگیری روده بزرگ وابسته است.
تشخیص
زمانی پزشک به بیماری کولیت و التهاب روده مشکوک میشود که بیمار علائمی همچون خونریزی از رکتوم، اسهال و درد شکم متناوب را تجربه کرده باشد. بهعنوان بخشی از تشخیص پزشک شرححال کامل پزشکی بیمار را دریافت کرده. یک معاینه فیزیکی انجام میدهد. ممکن است پزشک آزمایش خون و نمونهبرداری از مدفوع را درخواست دهد.
- در کولیت اولسراتیو، نتایج آزمایش خون اغلب حاکی از وجود کمخونی و علائم التهاب در بدن میباشد. در نمونه مدفوع اغلب حضور خون، چرک و ترشحات مخاطی نشان داده میشود.
- اگر احتمال وجود کولیت اولسراتیو در بیماری وجود داشته باشد، ممکن است آندوسکوپی توصیه شود. آندوسکوپی مهمترین تست تشخیصی در خصوص کولیت و التهاب رودهها محسوب میشود.
- تصویربرداری به کمک اشعه ایکس و با استفاده از باریم (یک مایع گچی تحت اشعه ایکس قابلمشاهده میشود.) میتواند در تعیین میزان درگیری روده بزرگ و کولیت اولسراتیو مؤثر باشد.
درمان
در درمان کولیت و التهاب روده هدف اصلی جلوگیری از عوارض این بیماری، کاهش التهاب و حفظ دوره بهبودی بیمار است. نوع درمان به میزان و شدت بیماری بستگی دارد. سن فرد، سلامت عمومی، شیوه زندگی و انتخاب شخصی افراد در نوع درمان لحاظ میشود. در موارد بسیار خفیف ممکن است، اصلاح رژیم غذایی و کاهش استرس درمان موردنیاز بیمار باشد تا علائم او بدین طریق کاهش یابد. بااینحال ممکن است، در موارد شدید، عمل جراحی برای برداشتن کولون و رکتوم لازم باشد.
گزینههای درمانی میتواند شامل موارد زیر باشد:
کاهش استرس
درحالیکه استرس باعث ایجاد کولیت اولسراتیو نمیشود، اما میتواند در برخی از افراد نشانههای بیماری را بدتر کند. استفاده از تکنیکهای کاهش دنده استرس میتواند در مدیریت این بیماری مؤثر باشد.
رژیم غذایی
شواهد علمی خاصی مبتنی بر مؤثر بودن یک غذای خاص برای درمان کولیت و التهاب روده وجود ندارد. بااینحال، برخی از مواد غذایی میتوانند علائم بیماری را در برخی از افراد را بدتر کنند. یادداشت نمودن برنامه غذایی میتواند در شناسایی غذاهای مشکلساز، مفید باشد. پس از شناسایی این غذاها، این مواد باید در طول شعلهور شدن بیماری پرهیز شوند. در برخی موارد استفاده از ویتامینها و مواد معدنی مانند آهن و کلسیم، توصیه میشود.
درمانهای جایگزین
برخی از افراد دریافتهاند که روشهای درمانی مانند ماساژ، یوگا، طب سوزنی و درمانهای طبیعی در کنترل بیماریشان مؤثر است. بهتر است قبل از شروع این درمانها با پزشک خود به مشورت به پردازید.
داروها
درمان کولیت اولسراتیو معمولاً شامل استفاده از داروهای ضدالتهابیای میشود که حاوی داروی شناختهشده” ۵-آمینوسالیسیلیک اسید ” (5-ASA) باشند. نمونههایی از این داروها عبارتاند از: سولفاسلازين (Salazopyrin)، مسالازین (Pentasa، Asacol) و اولزالازین (Dipentum). این داروها التهاب را در کولون و رکتوم کاهش میدهند و منجر به کاهش علائم بیمار میشوند. این داروها معمولاً بهصورت بلندمدت مصرف میشوند و میتوانند از عود مجدد و شعلهور شدن بیماری جلوگیری به عملآورند.
جراحی
در موارد شدید، که دارو و درمانهای حمایتی در کنترل شرایط موفق نباشند، یا در مواردی که عوارض جانبی داروها غیرقابلتحمل باشند، ممکن است جراحی لازم باشد. حدود 20٪ از افراد مبتلابه کولیت اولسراتیو در برخی از مراحل به جراحی گسترده نیاز دارند. سه روش اصلی جراحی برای درمان کولیت اولسراتیو وجود دارد.
پروکتوکولکتومی کل و ایلئوستومی
در این روش درمانی کل کولون و رکتوم برداشته میشوند. انتهای روده کوچک تا دیواره شکمی کشیده خواهد شد. یک کیسه جمعآوری در دهانه مقعد قرار داده میشود و مدفوع در ان جمعآوری میگردد. در صورت نیاز کیسه توسط شخص تخلیه میگردد. ایلئوستومی یک روش دائمی است. این نوع عمل جراحی یک درمان دائمی برای کولیت اولسراتیو محسوب میشود.
کولکتومی ساب توتال و آناستوموز ایلئورکتال
در این روش جراحی روده بزرگ برداشته میشود، اما راستروده باقی میماند. انتهای روده کوچک به انتهای فوقانی راستروده متصل میگردد.
آناستوموز ایلئوانال (عمل جراحی پاوچ)
در این روش کل کولون و رکتوم برداشته خواهند شد. از بخشی از روده کوچک استفاده میشود تا یک کیسه کوچک برای ذخیره مدفوع به وجود آید. سپس کیسه به مقعد متصل میشود. این روش جراحی به ایلئوستومی دائمی نیاز ندارد.
نحوه آماده شدن برای جراحی
آماده شدن برای جراحی کولیت اولسروز (یا کولیت زخمی) بستگی به نوع عملی دارد که قرار است انجام شود. پزشک از قبل دستورالعملهای مفصلی به بیماران ارائه خواهد کرد.
به طور کلی ، افراد باید قبل از جراحی با “آﻣﺎده ﺳﺎزی روده ” (تنقیه یا مصرف مسهل و …)، روده خود را به طور کامل تخلیه کنند. ممکن است لازم باشد بیمار قبل از عمل محلول مسهل مصرف کند ، آنتیبیوتیک استفاده کند و برای یک یا دو روز غذای جامدی مصرف نکند.
بیماران باید درمورد هر دارو یا مکملی که مصرف میکنند، از پزشک خود سؤال کنند تا مطمئن شوند مصرف آنها قبل از جراحی خطری برای شما ایجاد نخواهد کرد. ممکن است بتوان بعضی از داروها را با یک جرعه کوچک آب مصرف کرد ، اما شاید لازم باشد مصرف برخی داروهای دیگر تا بعد از عمل متوقف شود.
دوران بهبودی پس از عمل
برای جراحی کولیت اولسروز، جراح ممکن است یک برش بزرگ در شکم ایجاد کند که به این عمل، جراحی باز گفته میشود و پس از آن اغلب لازم است بیمار برای بهبودی چند روزی در بیمارستان بستری باشد.
در برخی موارد ، ممکن است جراح بتواند از برشهای کوچکتر و تکنیکهای کم تهاجمیتری استفاده کند. که این جراحی، لاپاروسکوپی نامیده میشود.
افرادی که جراحی لاپاروسکوپی کردهاند زودتر از افرادی که جراحی باز کردهاند میتوانند به خانه برگرنند.
با این حال ، بهبودی کامل پس از هر نوع جراحی کولیت زخمی اغلب چندین هفته طول میکشد.
بلافاصله پس از عمل ، بیمار را به اتاق ریکاوری میفرستند. ممکن است به شکم بیمار لوله درن و برای تخلیه ادرار نیز سوند وصل کرده باشند.
پس از آن که بیمار به هوش آمد ، جراح میگوید که چه زمانی باید لولهها را بردارند و ممکن است توصیه کند به محض این که راه رفتن خطری برای بیمار نداشته باشد، بیمار از جای خود بلند شده و چند قدمی راه برود ، چرا که این کار به جلوگیری از لخته شدن خون کمک میکند.
در بیمارستان، کادر پزشکی به کمک داروهای مسکن مناسب درد بیمار را تسکین میدهند و ممکن است داروهای مسکنی نیز برای استفاده در منزل تجویز شود.
عوارض جراحی کولیت زخمی
شایعترین عارضهای که برای افرادی که جراحی ایلوستومی انجام میدهند ایجاد میشود انسداد روده کوچک است. علائم انسداد شامل موارد زیر است:
- درد شدید شکمی
- وجود مایعی رقیق ، شفاف و بد بو در کیسه جمعآوری مدفوع
- ادرار تیره رنگ
- استفراغ
- عدم وجود مایع در کیسه جمعآوری مدفوع
- تورم در اطراف شکاف ایلئوم در سطح بدن
در صورت بروز علائم انسداد ، فرد باید فوراً به پزشک یا اورژانس مراجعه کند.
افرادی که جراحی آناستاموز ایلئال پاچ مقعد ( یا جراحی IPAA) را انجام دادهاند ، بایستی نسبت به علائم پوچيتيس ( التهاب جداره داخلي كيسه (پاچ)) هشیار باشند. پوچيتيس عفونت بخش داخلی کیسه است که درمان آن به آنتی بیوتیک نیاز دارد.
تقریباً نیمی از افرادی که جراحی آناستاموز ایلئال پاچ مقعد ( یا جراحی IPAA) را انجام دادهاند حداقل یک بار دچار پوچيتيس میشوند. علائم پوچيتيس شامل موارد زیر است:
- اسهال
- حرکات مکرر روده
- درد شکمی
- تب
- درد مفاصل
بعضی اوقات ممکن است روده کوچک بعد از عمل IPAA مسدود شود ، اما این مشکل چندان شایع نیست. در بیشتر مواقع ، افراد با بستری شدن برای مدت کوتاهی در بیمارستان و دریافت سرم، از انسداد ناشی از جراحی IPAA بهبود پیدا میکنند.
تغییرات رژیم غذایی بعد از عمل
بعد از عمل کولیت اولسروز ممکن است لازم باشد افراد رژیم غذایی خود را تغییر دهند. بدون روده بزرگ، بدن مواد غذایی را به روش دیگری هضم میکند.
برخی از بیماران، برای اطمینان از دریافت مواد مغذی کافی، ممکن است لازم باشد ویتامین یا مکمل مصرف کنند. پزشک یا متخصص تغذیه بعد از جراحی به بیماران کمک میکند تا یک برنامه غذایی مخصوص به خود تهیه کنند.
بعد از عمل ممکن است بیماران متوجه شوند که برخی غذاها باعث اسهال یا مشکلات گوارشی برایشان میشوند. به همین دلیل بهتر است این افراد قبل از مصرف غذاهای جدید، هر بار فقط مقدار کمی از آن را امتحان کنند تا بروز مشکلات احتمالی را به حداقل برسانند.
اگرچه غذاهای مشکل ساز برای افراد مختلف متفاوت است ، اما بسیاری فکر میکنند برای به حداقل رساندن ناراحتیهای گوارشی و اسهال، بهتر است از مصرف خوراکیهای زیر خودداری کنند:
- میوههای خشک مانند آلو ، انجیر و کشمش
- میوه و سبزیجات خام
- آجیل و دانهها
- غذاهای ادویهدار
- غذاهایی که حاوی قند زیادی هستند مانند آب نبات
- نوشیدنیهای گازدار یا نوشیدنیهای حاوی کافئین
غذا خوردن در وعدههای غذایی بیشتر و مقادیر کمتر نیز به جلوگیری از نفخ و فشار ناشی از خالی ماندن معده کمک میکند.
مصرف خوراکیهای “قابض ” مانند موز، سیب زمینی و برنج نیز ممکن است مفید باشند. نوشیدن مقدار زیادی آب نیز میتواند به جبران کمبود آب بدن ناشی از شل بودن مدفوع کمک کند. هیدراته نگه داشتن بدن به حفظ سلامت رودهها نیز کمک میکند.
چشم انداز
اگرچه جراحی کولیت زخمی تغییرات زیادی در زندگی افراد ایجاد میکند، اما در کل نتیجه نهایی اغلب مثبت است، زیرا جراحی میتواند برخی از علائم را برای همیشه برطرف کند.
تصمیم گیری در مورد نوع جراحی و زمان انجام آن ممکن است برای بیماران دشوار باشد، اما بیماران میتوانند درباره همه این موارد با یک پزشک صحبت کنند.
پیشگیری
شواهد محکم علمی در خصوص مؤثر بودن مواد غذایی در به وجود آوردن این بیمار وجود ندارد. اما ممکن است هنگام شعلهور شدن بیماری، برخی از غذاهای خاص علائم شما را تشدید نماید.
برخی از روشهایی که میتوانند در کاهش علائم مؤثر باشند عبارتاند از:
- نوشیدن مقدار کمی آب در طول روز
- خوردن غذاهای کمحجم در طول روز
- محدود کردن مصرف غذاهای حاوی فیبر بالا
- اجتناب از مصرف غذاهای چرب
- کاهش مصرف شیر اگر شما دچار عدم تحمل لاکتوز (قادر به هضم لاکتوز نمیباشید) هستید.
پرسشهای متداول
چه کسانی به بیماری کولیت زخمی مبتلا میشوند ؟
به طور کلی هر دو جنس مرد و زن، به یک اندازه به این بیماری مبتلا میشوند و شیوع این بیماری بین یهودیان اشکنازی بیشتر است. وراثت نقش مهمی در این بیماری دارد. تقریباً در 10 درصد از بیماران مبتلا به کولیت زخمی، یکی از بستگان درجه یک بیمار نیز به این بیماری مبتلا است. اوج شروع این بیماری، دهه دوم یا سوم زندگی و در درجه دوم، در اواخر دوران میانسالی است.
آیا بین سیگار کشیدن و ابتلا به کولیت اولسروز ارتباطی وجود دارد؟
دادههای حاصل از مطالعات و تحقیقات جمعیتی نشان میدهند که بیمارانی که در حال حاضر به کولیت اولسروز مبتلا هستند نسبت به گروههای کنترل شده از جمعیت عمومی ، کمتر سیگاری هستند. خطر نسبی ابتلا به کولیت اولسروز، در بین افرادی که در حال حاضر سیگار میکشند حدود 40 درصد است. افرادی که قبلا سیگاری بودهاند تقریباً 1.7 برابر بیشتر از افرادی که هرگز سیگاری نکشیدهاند به این بیماری مبتلا میشوند. آزمایشات کنترل شده جدید درباره ترک سیگار با چسب نیکوتین، برای کولیت زخمی نشان میدهند که نیکوتین ممکن است در پیشگیری از این بیماری نقش داشته باشد. گزارشاتی نیز وجود دارد که هنگامی که افرادی که قبلا سیگار میکشیدند، مجددا مصرف سیگار را از سر گرفتهاند بیماری در مراحل فعال آن، رو بهبود رفته است. با این حال، قبل از استفاده از این روش، بهتر است دیگر روشهای درمانی را به کار برد. بسیاری از افراد غیر سیگاری، از مصرف برچسبهای نیکوتینی دچار عوارض جانبی ناخوشایندی شدهاند.
پوچيتيس چیست؟
پوچيتيس به التهاب حاد یا طولانی مدت غیرمعمول کیسهای گفته میشود که طی عمل جراحی ایجاد میشود. علت این بیماری مشخص نیست، اما خطر ابتلا به پوچيتيس در بیماران مبتلا به کولیت اولسروز مزمن بیشتر است.
عوارض و تظاهرات خارج رودهای كوليت اولسروز چقدر شايع است؟
عوارض جزئی خارج رودهای کولیت اولسروز مانند آفت دهان، درد مفاصل و ایجاد برآمدگیهای حساس و دردناک روی پاها ، رایج هستند و معمولاً با شعلهور شدن بیماری این عوارض نیز بروز میکنند. در حدود 25 درصد از بیماران، عوارض مرتبط با آرتروز رخ میدهد. این بیماری معمولاً با تغییرات پوستی همراه است. در 5 درصد از بیمارانی که به شکل گستردهای به این بیماری مبتلا هستند، عوارض چشمی نیز رخ میدهد. در اکثر مواقع، عوارض خارج رودهای این بیماری به درمانهای پزشکی پاسخ میدهند.
رژیم غذایی در مدیریت کولیت اولسروز چه تأثیری دارد؟
رعایت یک رژیم غذایی سالم و متعادل که حاوی همه مواد مغذی لازم باشد ، به ویژه در کودکان بسیار مهم است. هیچ توصیه غذایی خاصی، به جز اجتناب از شیر و فرآوردههای لبنی آن هم برای بیماران مبتلا به عدم تحمل لاکتوز، وجود ندارد. اما هر عقل سلیمی اذعان دارد که لازم است از مصرف غذاهایی که حرکات مکرر روده را تحریک میکنند، مانند کافئین ، الکل ، فلفل قرمز و میوههای ملین (آلو ، گیلاس تازه و هلو) خودداری شود. در بیماران مبتلا به پروکتیت و یبوست ، اضافه کردن فیبر به عنوان مثال سبوس به غذاها نیز ممکن است مفید باشد.
آیا استرس در ایجاد یا تشدید علائم نقش دارد؟
هیچ مدرکی در ارتباط با فعالیت بیماری با نوع شخصیت یا وقایع استرسزای زندگی افراد وجود ندارد. علاوه بر این، هیچ مدرکی مبنی بر وجود بیماریهای روانی قابل تشخیص، در بیماران مبتلا به کولیت اولسروز در مقایسه با بیمارانی که به دیگر بیماریهای مشابه روده مبتلا هستند وجود ندارد.
این بیماری چطور زندگی افراد را تغییر میدهد؟
اثرات هر بیماری طولانی مدتی ممکن است به لحاظ روانی و جسمی فرساینده و خسته کننده باشد. به خصوص خو گرفتن به زندگی با حملات غیرقابل پیش بینی درد و اسهال، ممکن است برای بعضی از بیماران دشوار باشد. بیماران مبتلا به کولیت زخمی در صورت انجام درمانهای مناسب پزشکی، میتوانند زندگی نسبتاً عادی داشته باشند.