پانکراتیت یا التهاب لوزالمعده و درمان با جراحی و لاپاراسکوپی

پانکراتیت به التهاب لوزالمعده گفته می‌شود. پانکراس یا لوزالمعده یک غده‌ی بزرگ در پشت معده و نزدیک به دوازدهه – یک قسمت کوچک در ابتدای روده‌ی باریک – می‌باشد. غده‌ی پانکراس از طریق مجرایی مخصوص، آنزیم‌های گوارشی را به ابتدای دوازدهه می‌ریزد. آنزیم‌های لوزالمعده با صفرا – ماده‌ای تولید شده در کبد و ذخیره شده در کیسه‌ی صفرا – ترکیب شده و به هضم غذا می‌پردازند. لوزالمعده همچنین وظیفه‌ی ترشح هورمون‌های انسولین و گلوکاگون به درون خون را بر عهده دارد. این هورمون‌ها به بدن کمک می‌کنند تا میزان گلوکوز دریافتی از غذاها برای سوخت‌وساز را کنترل کند. معمولاً آنزیم‌های گوارشی مترشحه از پانکراس، تا قبل از رسیدن به دوازدهه غیرفعال می‌باشند. ولی زمانی که پانکراس ملتهب می‌شود، آنزیم‌های درون آن فعال شده و با حمله به بافت‌های تولیدکننده‌ی خود، به آن‌ها آسیب می‌زنند.

انواع پانکراتیت

پانکراتیت می‌تواند مزمن یا حاد باشد. هر دو نوع آن خطرناک بوده و می‌توانند منجر به ایجاد عوارض خاصی شوند. در موارد حاد، خونریزی، عفونت و آسیب دائمی بافت‌ها محتمل‌اند.

هر دو نوع پانکراتیت، در مردان شایع‌تر از زنان می‌باشند.

پانکراتیت حاد

پانکراتیت حاد معمولاً به‌صورت ناگهانی ایجاد شده و با درمان مناسب پس از گذشت چند روز بهبود پیدا می‌کند. پانکراتیت حاد می‌تواند عارضه‌ای کشنده و همراه با عوارض شدید باشد. شایع‌ترین علت ایجاد پانکراتیت حاد، وجود سنگ کیسه‌ی صفراست – بلورهای کوچک و ریگ مانند صفرا – که با گذشتن از مجرای صفراوی باعث التهاب در لوزالمعده می‌شوند. استفاده‌ی مزمن و زیاد از الکل نیز یکی دیگر از علت‌های شایع ایجاد این بیماری است. پانکراتیت حاد ممکن است از چند ساعت تا دو روز پس از مصرف الکل بروز کند. از دیگر علل ایجاد پانکراتیت حاد می‌توان به آسیب‌های شدید به شکم، برخی داروهای خاص، عفونت‌ها، تومورها و اختلالات ژنتیکی در لوزالمعده اشاره کرد.

علائم

پانکراتیت حاد معمولاً با درد تدریجی یا ناگهانی در بالای شکم که در برخی از موارد به کمر نیز انتشار پیدا می‌کند شروع می‌شود. این درد ممکن است در ابتدا خفیف بوده و با غذا خوردن شدیدتر شود. البته این درد معمولاً شدید بوده و ممکن است به ‌صورت مزمن درآمده و به مدت چند روز باقی بماند. فرد مبتلا به پانکراتیت حاد معمولاً احساس و ظاهر بسیار مریضی داشته و نیاز به درمان فوری خواهد داشت. از علائم دیگر این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• شکم متورم و حساس نسبت به لمس
• حالت تهوع و استفراغ
• تب
• نبض سریع

پانکراتیت حاد می‌تواند باعث کمبود آب بدن و کاهش فشار خون شده و یا منجر به از کارافتادگی قلب، ریه‌ها و کلیه‌ها شود. اگر پانکراس دچار خونریزی شود، احتمال شوک و مرگ بالا خواهد بود.

تشخیص

زمانی که پزشک در مورد سوابق پزشکی بیمار از او سؤال کرده و یک معاینه‌ی فیزیکی کامل را انجام می‌دهد، یک آزمایش خون نیز برای کمک به روند تشخیص تجویز خواهد کرد. تشخیص التهاب لوزالمعده معمولاً بسیار دشوار است چرا که غده‌ی پانکراس در عمق زیادی از بدن قرار گرفته است. احتمالاً پزشک یک یا چند آزمایش از آزمایشات زیر را برای شما تجویز خواهد کرد:

• اسکن اولتراسوند شکم (سونوگرافی). امواج صوتی از طریق یک دستگاه مخصوص و توسط یک تکنسین بر روی شکم منتشر شده و به سمت پانکراس می‌روند. این امواج صوتی از سطح پانکراس، کیسه‌ی صفرا، کبد و دیگر ارگان‌ها بازتاب شده و این امواج بازتاب شده تبدیل به امواج الکتریکی و در نهایت تصاویری به نام سونوگرام می‌شوند. اگر سنگ کیسه‌ی صفرا باعث ایجاد التهاب شده باشد، امواج صوتی از سطح آن‌ها بازتاب شده و محل دقیق آن‌ها را نشان می‌دهند.
• سی‌تی اسکن. این روش نوعی عکس‌برداری غیرتهاجمی با اشعه‌ی ایکس است که تصاویری سه‌بعدی از قسمت‌های مختلف بدن ایجاد می‌کند. در این روش فرد بر روی یک غلتک خوابیده و به داخل یک دستگاه دایره مانند منتقل می‌شود. این آزمایش می‌تواند سنگ‌های کیسه‌ی صفرا را نشان داده و میزان آسیب به پانکراس را نیز مشخص کند.
• اولتراسوند آندوسکوپی (EUS). پس از پاشیدن محلولی برای بی‌حس کردن گلوی بیمار، پزشک یک آندوسکوپ – لوله‌ای باریک، انعطاف‌پذیر و چراغ‌دار – را به درون آن می‌فرستد که از معده عبور کرده و وارد روده‌ی باریک می‌شود. سپس فرستنده‌ی اولتراسوند دستگاه را روشن کرده و بدین ترتیب تصاویری از پانکراس و مجاری صفراوی به دست می‌آورد.
• اسکن کلانژیوپانکراتوگرافی MRCP. این روش درواقع نوعی اسکن MRI بوده که می‌تواند به ‌صورت غیرتهاجمی، تصاویری را از مقاطع عرضی بدن ارائه دهد. پس از بی‌حسی خفیف، بیمار بر روی یک تخت سیلندر مانند می‌خوابد. تکنسین جوهر مخصوصی را به درون رگ‌های بیمار تزریق می‌کند که برای دیده شدن پانکراس، سنگ‌های کیسه‌ی صفرا و مجاری صفراوی و پانکراسی لازم است.
• اسکن پس‌رونده‌ی آندوسکوپی کلانژیوپانکراتوگرافی ERCP. این آزمایش می‌تواند برای تشخیص گرفتگی در مجاری مورد استفاده قرار گیرد. در طول این عمل، یک لوله‌ی انعطاف‌پذیر به درون گلو فرستاده شده و از طریق معده به روده‌ی باریک می‌رود. جوهر مخصوص نیز به درون مجاری خروجی پانکراس تزریق می‌شود تا هرگونه گرفتگی در آن‌ها مشخص شود.

درمان

اسکن پس‌رونده‌ی آندوسکوپی کلانژیوپانکراتوگرافی ERCP

برای پانکراتیت شدید ایجاد شده به دلیل سنگ‌های کیسه‌ی صفرا، ممکن است پزشک عملی به نام اسکن پس‌رونده‌ی آندوسکوپی کلانژیوپانکراتوگرافی ERCP را به ‌منظور برداشتن سنگ‌ها و پیشگیری از التهاب بیشتر در لوزالمعده انجام دهد.

دبریدمان و تخلیه کردن

اگر التهاب حاد لوزالمعده باعث عوارض شدیدی مانند عفونت‌های مقاوم نسبت به آنتی‌بیوتیک شده باشد، جراح می‌تواند یک عمل دبریدمان را برای برداشتن بافت‌های عفونی یا مرده‌ی پانکراس انجام دهد. پزشک در این عمل می‌تواند هر نوع مایع جمع شده در پانکراس در اثر عفونت را نیز تخلیه کند. می‌توان برای بازگرداندن عملکرد طبیعی به پانکراس، یک راه خروجی دیگر را برای آن ایجاد کرد.

گاسترونومی کیست لوزالمعده

این عمل یک روش تخلیه است که توسط متخصص آندوسکوپی و یا جراح به ‌منظور خالی کردن کیست‌های پر از مایع در شکم که باعث علائمی چون درد، احساس پری شکم و یا حالت تهوع می‌شوند مورد استفاده قرار می‌گیرد. این عارضه ممکن است به‌ عنوان یکی از عوارض جانبی پانکراتیت حاد در صورتی‌که التهاب و تورم باعث بسته شدن مجاری شده باشند ایجاد شود. جراحان معمولاً این روش را با کمک تکنیک‌های آندوسکوپی و یا تکنیک‌های لاپاروسکوپی کم‌تهاجمی انجام می‌دهند. در صورت نیاز، جراحان ما می‌توانند در طی عملی به نام نکروسکتومی، بافت‌های مرده را نیز بردارند.

عمل جراحی برای پانکراتیت مزمن

پزشکان زمانی که لوزالمعده در افراد مبتلا به پانکراتیت مزمن به دلیل آسیب‌های بافتی نتواند مایعات درون خود را به‌ خوبی خالی کند، عمل جراحی را پیشنهاد می‌کنند. جراح می‌تواند یک مجرای دیگر ایجاد کند و بدین ترتیب مایعات را خالی کرده و باعث کاهش التهاب شود. او همچنین می‌تواند بافت‌های آسیب‌دیده و بیمار را بردارد. جراحان از روش‌های جراحی متفاوتی بسته به نوع آسیب و محل وقوع آن در پانکراس استفاده می‌کنند.

عمل برداشتن لوزالمعده

اگر پانکراتیت حاد منجر به عفونت شدید و یا نکروز شده باشد، ممکن است پزشک عمل ریسکشن یا برداشتن قسمت آسیب‌دیده‌ی پانکراس را پیشنهاد دهد. در مورد بیماران مبتلا به پانکراتیت مزمن که این عارضه در آن‌ها تا حدی پیشرفت کرده که باعث آسیب‌های بافتی شدید شود نیز این عمل مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پزشک ممکن است قسمت‌هایی از بدنه‌ی لوزالمعده که آسیب ‌دیده است و یا بخشی از سر آسیب‌دیده‌ی آن را در طی عملی به نام عمل ویپل بردارد. او می‌تواند به‌طور هم‌زمان، کیسه‌ی صفرا را برداشته و از ایجاد سنگ‌های کیسه‌ی صفرا و بسته شدن مجدد مجاری جلوگیری کند.

پس ‌از انجام جراحی چه انتظاراتی داشته باشیم؟

مدت‌زمان بهبودی پس ‌از انجام عمل جراحی و وضعیت سلامت عمومی فرد می‌تواند متفاوت باشد. برخی از افراد ممکن است به مدت چندین هفته و حتی بیشتر نیاز به مراقبت‌های ویژه‌ی بیمارستانی داشته باشند تا پس ‌از آن وضعیت آن‌ها پایدار شده و غده‌ی پانکراس عملکرد عادی خود را از سر بگیرد.